Mobiliteit heeft een flink aandeel in de CO2-uitstoot in Nederland en dus ook een potentieel grote rol in de reductie daarvan. De cijfers met het oog op de klimaatdoelen zien er vooralsnog zorgwekkend uit. Met de RMP-rekentool van CROW kunnen regio’s en gemeenten het effect van maatregelen te meten en daarmee aan de slag om stappen te maken.
Nederland ligt niet op schema om het klimaatdoel voor 2030 te halen. Die harde conclusie kwam naar voren uit de Klimaat en Energieverkenning van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) die eind 2024 verscheen. 55 procent emissiereductie ten opzichte van 1990 wordt in dat rapport ‘heel erg onwaarschijnlijk’ genoemd. Ook klimaatneutraliteit in 2050 gaat met het huidige beleid niet bereikt worden.
Van alle sectoren die verantwoordelijk zijn voor CO2-uitstoot, springt de rol van mobiliteit in het oog. Waar sectoren als de industrie, gebouwde omgeving en landbouw forse emissiereducties hebben gerealiseerd tussen 1990 en 2023, daalden die in de mobiliteitssector met nog geen 10 procent. Tussen 2022 en 2023 was zelfs een lichte toename te zien. Binnenlandse mobiliteit was dat jaar goed voor 30,6 megaton CO2-uitstoot, ruim 1 megaton meer dan het jaar ervoor. Dat komt voornamelijk doordat het autogebruik is toegenomen. Dat de uitstoot per gereden kilometer is gedaald, als gevolg van de toename van elektrische auto’s, weegt daar dus niet tegenop.
Het goede nieuws: op basis van de vastgestelde en voorgenomen beleidsmaatregelen verwacht het PBL dat de emissies van de mobiliteit dalen naar 23,2 megaton in 2030. De aanhoudende stijging van elektrisch rijden en de steeds grotere inzet van biobrandstoffen dragen het meest bij aan deze daling. Maar het is nog niet voldoende: volgens het Nederlandse klimaatbeleid zou de sector in 2030 nog 21 megaton mogen uitstoten. De kans dat dat gehaald wordt schat het PBL, op basis van vastgesteld en voorgenomen beleid, op zo’n 10 procent.
Regionale Mobiliteitsplannen
Het nemen van maatregelen om de emissie van de mobiliteit te reduceren kan flinke impact hebben. De sector is goed voor zo’n 20 procent van de totale nationale uitstoot. Niet voor niets is als een van de zaken in het Klimaatakkoord uit 2019 opgenomen dat overheden tempo maken met Regionale Mobiliteitsplannen (RMP’s). Bij het realiseren daarvan werken provincies, gemeenten en eventueel vervoerregio’s samen aan verschillende thema’s en maatregelen binnen hun regio. Voorbeelden zijn zero-emissie stadslogistiek, het verlagen van parkeernormen in combinatie met investeren in andere modaliteiten (fiets, voetganger, ov) of inzetten op deelmobiliteit. Het initiatief voor de samenwerking met (onder andere) gemeenten ligt bij de provincies.
Om zicht te krijgen op de effecten van genomen maatregelen heeft CROW in samenwerking met vakspecialisten van IPO, provincies en vervoerregio’s een RMP-monitor ontworpen. Daarin zie je per regio welke maatregelen genomen zijn op het gebied van emissiereductie, onderverdeeld in verschillende thema’s. Zo staat er informatie in over het aantal zero-emissiezones, deelauto’s, fietsparkeerplaatsen en laadinfrastructuur. Maar ook zaken als het percentage inwoners dat binnen 15 minuten van een treinstation woont en het aantal ‘actieve verplaatsingen’ (lopen en fietsen) zijn in de monitor opgenomen. Al deze informatie is op verschillende niveaus in te zien: landelijk, per MIRT-regio, provincie of RMP-subregio, maar bijvoorbeeld ook per concessiegebied voor het ov.
Rekentool
De monitor bevat ook links naar de plannen die regio’s hebben gemaakt en welke doelen ze daarmee nastreven. Zo ontstaat een uitgebreid beeld van wat er allemaal al is gedaan op het gebied van verduurzaming van mobiliteit en welke effecten dat heeft. Maar zoals we gezien hebben moet er vooral ook nog veel gebeuren. Interessanter is misschien daarom nog de RMP-Rekentool, die in 2023 door CROW is gelanceerd. In tegenstelling tot de RMP-Monitor kijkt de rekentool niet terug, maar vooruit naar wat nog te nemen maatregelen potentieel aan effect kunnen bereiken.
De rekentool functioneert niet alleen voor provincies en (sub)regio’s, maar ook op gemeentelijk niveau. Voor elke gemeente, provincie, RMP-regio en RMP-subregio is een inschatting gemaakt van de effecten van verschillende maatregelen om de CO2-emissies in de sector mobiliteit & transport terug te dringen. Deze maatregelen staan weergegeven in een dashboard, inclusief een bijbehorend ambitieniveau. Elk van de maatregelen heeft een variabele waar je als gebruiker mee kunt schuiven, binnen een onder- en bovengrens die op basis van onderzoek zijn vastgesteld.
Een voorbeeld
Een voorbeeld: in het dashboard van de rekentool zien we hoeveel CO₂-emissie er in de gemeente Amsterdam was in 1990 (dit basisjaar kan ook later worden ingesteld). Ook is te zien wat een vooraf ingesteld maatregelenpakket oplevert qua reductie en hoeveel nog te realiseren reductie er dan overblijft gezien de ambities in 2030. Door met de schuifjes van de verschillende maatregelen te slepen en iets in te vullen bij maatregelen rondom mobiliteitshubs en zero-emissiezones, zie je dan hoeveel die maatregelen bijdragen. Zo zien we dat als Amsterdam de gehele bebouwde kom tot zero-emissiezone voor stadslogistiek zou maken én flink zou doorpakken in het maken van afspraken met werkgevers gericht op CO₂-reductie, het 2030-doel bereikt zou kunnen worden. Zou de zeroemissiezone beperkter blijven, dan moet nog heel wat meer gedaan worden op andere vlakken.
Het doel van de rekentool is om gemeenten aan het denken te zetten en kan ook een hulpmiddel zijn om beleid op te stellen. ‘Alle plannen die regionaal gemaakt worden, moeten uiteindelijk ook naar lokaal niveau gebracht worden’, zegt Ronald van der Weerd, als kenniswerker mobiliteit en projectleider binnen CROW onder meer verantwoordelijk voor de rekentool. ‘Als we niet met de gemeenten praten, gebeurt er niks.’ Hij is dan ook blij dat de tool al vaak door provinciale vertegenwoordigers ‘onder de arm’ wordt meegenomen naar de gemeenten in hun gebied om het gesprek aan te gaan.
Toepassingen
Van der Weerd adviseert gemeenten die aan de slag willen met duurzame mobiliteit om vooral in te zetten op maatregelen waarvan je ook werkelijk het resultaat ziet. De rekentool kan daarbij inzicht geven. ‘Je kunt wel de parkeertarieven gaan verhogen, maar als blijkt dat dat helemaal geen soelaas biedt voor CO2-reductie, moet je daar vooral geen energie in stoppen.’ Hij benadrukt wel dat de tool vooral bedoeld is om een eerste beeld te geven van waar je op zou kunnen inzetten. Ga je daadwerkelijk met concrete maatregelen aan de slag, dan zal een bureau specifiek voor jouw gemeente gedetailleerder moeten doorrekenen wat dat betekent.
In januari verschijnt een geactualiseerde versie van de rekentool. Naast CO2 is hij dan op dezelfde manier ook voor fijnstof en stikstof te gebruiken. Daarnaast organiseert CROW op 13 mei het jaarlijkse Congres Duurzame Mobiliteit. De rekentool is sponsor van het congres en tijdens het programma zal ook nadrukkelijk worden stilgestaan bij de vraag hoe je als gemeente nu aan de slag kunt met initiatieven voor duurzame mobiliteit.
Snel naar:
De oorspronkelijke versie van dit artikel is te lezen in Stadswerk
